Statws Safle Treftadaeth Y Byd
Ymrestrwyd Tirwedd Ddiwydiannol Blaenafon fel Safle Treftadaeth y Byd gan UNESCO yn 2000 i gydnabod y dystiolaeth eithriadol i'r lluoedd dynamig a sbardunodd y Chwyldro Diwydiannol sy'n amlwg iawn yn asedau treftadaeth yr ardaloedd.
Mae safleoedd mawr fel Gwaith Haearn Blaenafon a Phwll Mawr, ynghyd â'r dirwedd ehangach a'i mwynau creiriol, gweithgynhyrchu, cludiant ac aneddiadau gyda'i gilydd yn adrodd hanes y diwydiant haearn a glo a oedd yn flaenllaw yn ne Cymru yn y 19eg ganrif.
Mae'r gwaith haearn, sy'n dyddio'n ôl i 1789, yn cynnwys ffwrneisi o'r 18fed a'r 19eg ganrif, todd-dai, odynau calsio, bythynnod gweithwyr a'r tŵr cydbwyso dŵr eiconig sy'n dyddio'n ôl i 1839. Yn y cyfamser, mae Pwll Mawr, y pwll dwfn olaf yn yr ardal, yn rhoi cyfle i ymwelwyr fynd ar daith unigryw trwy'r gwaith tanddaearol, yn ogystal â'u galluogi i grwydro drwy’r adeiladau ar yr wyneb. Mae'r ddau safle yma wedi'u lleoli ar dirwedd a arferai ddarparu'r holl ddeunyddiau sydd eu hangen ar gyfer cynhyrchu haearn - y glo, mwyn haearn, clai tân ar gyfer brics a chalchfaen, y cludwyd pob un ohonynt ar draws y bryniau ar reilffordd haearn cledrog cyntefig a oedd hefyd yn cysylltu'r gwaith â'r gamlas ac o'r fan honno, gweddill y byd.
Ar yr un pryd, mae'r dref a'r hyn sy'n ein hatgoffa o gymunedau coll ar draws y bryniau, yn adrodd hanes y bobl a sbardunodd y chwyldro diwydiannol. Y buddsoddwyr, a fentrodd i fuddsoddi eu harian wrth gychwyn y diwydiant haearn yn yr ardal, y gweithwyr a ddaeth â sgiliau yn ogystal â llafur corfforol i ddatblygu'r diwydiannau, a'r rhai a gymerodd y gwersi hynny gyda hwy wrth iddynt adael i chwilio am heriau newydd, a sefydlu diwydiant ar draws y byd. Mae gan dref Blaenafon adeiladau nodedig fel Eglwys Sant Pedr, a adeiladwyd gan y meistri haearn ym 1804; Neuadd y Gweithwyr Blaenafon, a adeiladwyd drwy danysgrifiadau gweithwyr ym 1894; ac Ysgol Sant Pedr, a adeiladwyd gan Sarah Hopkins, chwaer y meistr haearn, ym 1816.
Gan ystyried yr holl elfennau dilys hyn, mae'n hawdd gweld sut mae hwn yn un o'r prif feysydd yn y byd lle gellir astudio a deall y broses ddiwydiannol, economaidd a thechnolegol lawn trwy gynhyrchu haearn a glo. Os hoffech chi ddarganfod mwy am pam y dyfarnwyd Statws Treftadaeth y Byd i Flaenafon yn 2000 yna edrychwch ar y Ddogfen Enwebu lawn, neu beth am fwrw golwg ar wefan UNESCO.
Mae cadwraeth a rheoli Safleoedd Treftadaeth y Byd yn hanfodol i’w dyfodol. Yn yr adran hon, gallwch ddarganfod sut y mae Tirwedd Ddiwydiannol Blaenafon yn cael ei rheoli, yn ogystal â sut y gallwch gymryd rhan yn nyfodol y safle pwysig hwn.